Schrijver/journalist Jules Evans (36) gebruikte tijdens zijn middelbare schooltijd nogal wat partydrugs die hem later angststoornissen bezorgden. Na zijn studie Engelse letteren kon hij zijn draai moeilijk vinden. Op zoek naar verlichting stuitte hij op de kennis van de oude filosofen. Hun inzichten werden zijn redding en hij schreef er een boek over. “Filosofie is een vorm van geneeskunde die we op onszelf kunnen toepassen.”

Je schrijft in je boek dat je op school tot je twintigste al behoorlijk wat drugs gebruikte. Kon je daar zomaar mee stoppen?
‘Ja, ik bleek gelukkig niet verslavingsgevoelig. Ondanks dat ik er vanaf mijn vijtiende behoorlijk mee had geëxperimenteerd. Scholen in London kunnen tamelijk druggy zijn en op die leeftijd wil je nu eenmaal meedoen met de rest. Wel heb ik vrienden zien ontsporen - waarvan enkelen in een psychiatrische inrichting zijn beland – en vreesde ik dat ook ik mijn brein had beschadigd, met name door het gebruik van lsd.’

‘Van een extraverte en populaire jongen was ik veranderd in een angstig en introvert persoon. Daarnaast had ik sociaal gezien hele hoge verwachtingen van mezelf. Ik wilde altijd charmant, grappig, gevat en succesvol zijn, maar ik voelde me een mislukkeling en dat wilde ik niet toegeven. Zwakheid tonen was in mijn ogen onacceptabel. Ik was woedend op het feit that I had fucked up myself! Als gevolg daarvan werd ik steeds meer geplaagd door allerlei angsten. Ik haatte mijn leven. De gedachte dat ik misschien nog wel zo’n vijftig jaar moest leven was ondragelijk, maar ik was te laf om er zelf een einde aan te maken.’

En nu heb je een (zelfhulp)boek over filosofie geschreven. Wat is er gebeurd?
‘Tijdens een skivakantie - jaren geleden - raakte ik door een heftige val buiten bewustzijn. Toen ik bijkwam had ik een hele intense ervaring, vergelijkbaar met wat men ook wel een ‘bijna doodservaring’ noemt. Ik zag een prachtig helder licht en voelde me compleet vredig en in harmonie met iedereen en alles om me heen. Ik ervoer ineens ten diepste dat ik méér was dan alleen mijn lichaam en mijn beperkende gedachten; dat er in mij een hele sterke kracht was die nooit kapot kon gaan.’

‘Dit besef vervulde mij met intense vreugde die moeilijk in woorden is uit te leggen. In die periode daarna bleef ik me nog steeds zo euforisch voelen, maar na enkele maanden verdween dit heerlijke gevoel en zakte ik weer terug in mijn misère.'

'Totdat ik op een zeker moment hoorde over cognitieve gedragstherapie. Deze therapie gaat vooral uit van de invloed van het denken op het gevoelsleven en het doen. Ik vond een zelfhulpgroep voor mensen die lijden aan een sociale fobie. Het was een openbaring om met andere gelijkgestemden mensen in therapie te zitten. Nu wist ik dat ik niet de enige was die zich zo voelde. Na de nodige sessies ging het veel beter met me en kreeg ik langzaam aan weer greep op mijn leven. Ik heb hier nuchter leren denken. Het heeft me dermate beïnvloed dat het een innerlijke noodzaak werd om dit verder uit te zoeken.'

'Ik reisde naar Amerika om daar met de grondleggers (Albert Ellis en Aaron Beck, red.) van de cognitieve therapie te spreken. Van hen begreep ik dat zij zich hadden laten inspireren door de oude Griekse en Romeinse filosofen. Hun kennis is heel begrijpelijk en blijkt nog steeds heel toepasbaar op deze tijd. Daar wilde ik meer van weten. Zodoende heb ik me hier de afgelopen jaren geheel en al aan gewijd. Ik was verrast door de medewerking van onder andere bekende filosofen en psychologen en ook de vele mensen de hun persoonlijke verhalen met me wilden delen. Hun verhalen waren gevuld met een schat aan interessante informatie die samen met mijn eigen ervaring de drijfveer vormden voor het schrijven van mijn boek.’

Wat zijn de belangrijkste inzichten die je hebt verkregen?
‘Dat we maar een beperkte invloed hebben op wat er in de wereld om ons heen gebeurt en we ons daarom maar beter kunnen concentreren op zaken die we wel in de hand hebben. Ik ben wijzer geworden, verwacht niet het slechtste maar ook niet het beste. Nu gaat het me goed, maar dan kan ieder moment veranderen. Het leven kan hard zijn, dus is het belangrijk om jezelf krachtig te maken, ook op fysiek gebied. De meeste oude filosofen waren robuuste types.'

'Daarnaast heb ik geleerd te accepteren wat ik niet kan veranderen en ben ik gestopt met mezelf te pijnigen met mijn bovenmatige verwachtingen. Zoals de stoïcijnse wijsgeer Epictetus verkondigde: ‘De mens raakt niet in de war door de dingen, maar door zijn mening over de dingen.’ Zijn kennis was voor mij het beste medicijn. Omdat hij mij heeft leren inzien dat ik alleen maar lijd als ik me blijf focussen op zaken die buiten mijn controle liggen. Het ging bij mij dus niet om neurologische tekortkomingen - deze konden slechts worden bijgesteld door farmaceutische chemicaliën - maar vooral om mijn opvattingen en mijn overtuigingen.'

'Achteraf zie ik nu dat het vooral mijn woede en frustratie waren die me het meest hadden beschadigd. Het waren allemaal onbewuste niet-getoetste gedachten. Ik weet nu dat we bewust kunnen kiezen voor een andere manier van denken, voelen en handelen en onszelf daar vervolgens in kunnen trainen. Hierdoor veranderen zelfs bepaalde verbindingen in onze hersenen wat ook wel ‘neuroplasticiteit’ wordt genoemd.’

Dit komt geheel overeen met de boodschap van the Serenity Prayer dat onder andere bij de AA (Anonime Alcoholisten,rc) wordt gelezen. Hebben die twaalf filosofen die jij in je boek behandelt soms ook iets te maken met de twaalf stappen?
‘Nee dat is stom toeval. Ik heb twaalf van de grootste docenten van de Oudheid uitgekozen om ons dingen te leren die in het hedendaagse onderwijs vaak ontbreken: hoe we onze emoties kunnen beheersen, onze geest kunnen verruimen en ons kunnen verbinden met de maatschappij, wetenschap, cultuur en kosmos. Een verslaving kronkelt zich als een slang om je hersenen en beheerst je gehele denken.'

'Het overwinnen van je verslaving vind ik daarom een mentale prestatie omdat je jezelf hebt getraind om een neiging in je gedrag, een sterke impuls, te weerstaan. Alle oude filosofen in mijn boek delen - ondanks hun verschillende ideeën - één duidelijk basisprincipe: de optimistische opvatting dat we, met de nodige inspanning van onze verstand, vastgeroeste gewoontes kunnen overwinnen en dat we in staat zijn om onszelf te leren kennen, te veranderen en gelukkiger te maken door middel van rationele filosofie. Ik denk dat de basisprincipes van de Anonieme Alcoholisten hier ook door geïnspireerd zijn.’

En hoe zit het met het geloof in een hogere macht?
‘Zelf geloof ik dat er iets groter is dan ikzelf. Toch weten we nooit zeker of er zoiets bestaat als een God, een eeuwig leven of dat het menselijk bestaan een transcendente waarde heeft. De Griekse filosoof Heraclitus geloofde dat we worden geleid door een kosmische intelligentie die hij ‘de Logos’ noemde.’

‘Een van de mooie dingen van filosofie is dat het je aanzet tot zelfstandig denken. Het streeft ernaar mensen zelf de kans te geven om de verschillende benaderingen van het goede leven te overwegen en ermee te experimenteren om tenslotte hun eigen keuzes te maken. Volgens de stoïcijnse Romeinse filosoof Seneca helpt de filosofie de determinist het noodlot te aanvaarden, leert het de gelovigen God te volgen en de fatalist het toeval te dragen. De filosofie op zich geeft ons daarom kracht en kan ons beschermen.’

Van wie zouden we volgens jou nu nog meer kunnen leren om bij ons geluk te komen?
'Van alle filosofen valt natuurlijk wat te leren, maar ik denk dat visie van de hedonistische filosoof Epicurus ons nu goed van pas kan komen. In onze huidige individualistische consumptiemaatschappij zijn veel mensen bezig met het zoeken naar opvulling. Door van alles te kopen en na te jagen proberen we een leegte op te vullen, wat steeds maar tijdelijk lukt. Daarnaast zijn mensen druk met het in stand houden van hun zelfbeeld, wat doorgaans resulteert in dominant gedrag of de neiging tot pleasen. De controlezucht viert hoogtij en wanneer het leven anders loopt dan dat we gepland hadden, ontstaat frustratie, gepieker en stress.'

'Volgens Epicurus is ons persoonlijk geluk het hoogste goed in het leven. Dat kunnen we bereiken door onszelf een andere richting op te sturen en onszelf als het ware te ‘temmen’. Zonder kicks of overvloed, maar meer op een kalmere, intelligentere wijze, waarbij het om kwaliteit in plaats van kwantiteit gaat. Hij had door hoe slecht wij werkelijk kunnen genieten en hoe goed we zijn in het bedenken van redenen om ons slecht te voelen.’

‘Hij stelde dat genot eerder zit in het níet ervaren van pijn en ongemak. Epicurus gaat er ook van uit dat je niet heel veel nodig hebt om je gelukkig te voelen. Wat je voor een goed leven nodig hebt is slechts elementaire zekerheid, je gezondheid, je verstand en enkele vrienden. Vriendschap vond hij het allerbelangrijkste in het leven.'

'Eenvoudig leven in alle opzichten brengt ons het ware geluk. We kunnen inmiddels bewijzen dat de filosofie ons kan veranderen, maar we zullen nooit kunnen bewijzen wat het doel van het leven is. Dat zal ieder voor zichzelf moeten uitvinden.’

Socratisch onderzoek Socrates was de belangrijkste figuur in de oude Griekse en Romeinse wijsbegeerte. Hij was de eerste filosoof die stelde dat de wijsbegeerte moest aansluiten bij de dingen die gewone mensen bezighielden. Volgens hem leven de meeste mensen als slaapwandelaars: ze vragen zich niet af wat of waarom ze iets doen. Daarom moet de mens zichzelf vragen stellen. Jezelf aan een dagelijks Socratisch onderzoek onderwerpen is een simpele en effectieve manier om je leven op orde te houden. Vraag je aan het einde van de dag - of voordat je gaat slapen - af:

Voel ik me ergens ongemakkelijk over, hoe klein dat gevoel ook is?
Zo ja, wat is daar de reden van? Wat is er gebeurd?
Wat is mijn aandeel in deze gebeurtenis?
Moet ik mijn spijt hierover betuigen?
Hoe zou ik het een volgende keer anders kunnen doen?

Het is daarnaast ook belangrijk om alle positieve gebeurtenissen hierin mee te nemen. Dus stel jezelf ook de volgende vragen:

Wat heeft mij vandaag voldoening geschonken? Was ik productief? Vriendelijk? Liefdevol? Verantwoordelijk?
Heb ik onvoorwaardelijk gegeven?
Heb ik ten volle de afgelopen dag weten te ervaren én waarderen?
Wat heb ik gedaan dat ik weer zou willen doen?

Filosofie voor het leven en andere gevaarlijke situaties
Uitgeverij: Ten Have, € 22,99
ISBN:978 90 259 0175 2
www.philosophyforlife.org